Tuvalet eğitimi erken çocukluk döneminin önemli konularından bir tanesidir. Tuvalet eğitimi
çocuğun, idrar ve dışkı çıkarma ihtiyacının bilincinde olması ve ebeveynleri tarafından
hatırlatılmadan veya hazırlanmadan eylemi başlatabilmesi olarak tanımlanmaktadır. Tuvalet
kullanmayı öğrenmek çocuğun kendi yaşamındaki kontrolü için önemli bir adımdır ve
tuvaletini tek başına kullanma çocuğun günlük yaşam aktivitelerini bağımsız olarak
yönetmesine izin veren ilk gerçek fırsattır. Çocuğa özerklik duygusunu besleyen önemli bir
gelişimsel aşamadır.
Erik Erikson’ un Psiko- Sosyal Gelişim Kuramında 18 ay-3 yaş aralığına denk gelen “Özerkliğe
Karşı Kuşku Ve Utanç” dönemi çocuğun birçok beceri kazandığı ve özerklik duygusunun da
geliştiği dönemdir. Bu evrede çocuklar bedensel olarak ayağa kalkabilmektedir. Çocuğun iki
ayağının üzerinde durabilmesi fiziksel olarak yürüme becerisini geliştirirken aynı zamanda
sosyo-duygusal olarak otonomi duygusuyla birlikte kendisini ve çevresini kontrol etmesini
sağlar. Bu dönemin içinde çocuğun kas sistemi de geliştiği için çocuk yürüme, konuşma ve anal
kontrol sağlama yetisi kazanmaktır. Yaşamın ilk yılında mesane ve bağırsak refleks olarak
boşalmaktadır. 18. Ayda çocuklarda dışkı kontrolünü sağlayan kalın bağırsağa ait kaslar, iki
yaş civarında da idrar kontrolünü sağlayan sfinkter kasları yeterli olgunluğa ulaşmaktadır.
Sağlıklı çocukların büyük çoğunluğu 18-24 ay arasında, mesane ve bağırsağın gelişimini
tamamlamış olmasıyla kontrol yeteneğini kazanmış olur ve çocuk fiziksel olarak tuvalet
eğitimine başlanması için hazır hale gelir. Çocuklar bu iki fizyolojik olayı kontrol
edebileceklerini keşfederler. Bu olay çocuklar için en önemli özerklik girişimidir. Tuvalet
eğitiminde çocuğun bağımsızlık, özerklik duygusunun zedelenmemesi önemlidir. Ve başarıyı
arttırmak, çatışmaları önlemek için çocuğun fiziksel, duygusal ve psikolojik olarak hazır
bulunuşluğunun değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu noktada çocuk merkezli gidilmesi,
çocuğun gelişiminin izlenmesi ve ipuçlarının takip edilmesi çok önemlidir.
Tuvalet eğitimine hazır olan çocuklardan beklenen bazı ipuçları;
Çocuğun gece boyunca kuru kalması
Bez değişim sıklığının azalması
Tuvaletini yaparken saklanması
Eğilip kalkabilmesi
Bez değişimi talep etmesi
Kendini ifade edebilmesi
Tuvalet esnasında bekleyebilmesi
Çocuğun gelişimsel süreci takip edildikten sonra çocuk oyun ve kitaplar yoluyla bilişsel
olarak bu sürece hazırlanmalıdır. Lazımlık veya aparat kullanımı noktasında seçim çocuğa
bırakılmalıdır. Ebeveynler tuvalete gittikleri zamanları vurgulayarak çocuğa rol model
olmalıdır. Çocuğun 1 haftalık dışkı-idrar sıklığı ve tuvalet saatleri not edilmelidir. Özbakım
ve giyinme konusunda çocuğa destek olunmalıdır. Tuvalet eğitimi verilirken uygun bir
yöntem seçilmeli ve bu yöntem değiştirilmemelidir. Günlük boşaltım rutinine göre çocuğun
1-2 saatte bir düzenli olarak tuvalete oturtularak dışkı ve idrarını yapması beklenmelidir.
Çocuğa karşı her zaman nazik olunmalı, dışkı ve idrarını tuvalete yaptığı zaman çok abartılı
olmayan tebrik sözcükleri ve küçük ödüllerle davranış pekiştirilmelidir. Çocuk tuvaletini
uygun zaman/ yerde yapmadığında azarlamamalı, ceza verilmemelidir. Tuvalet eğitimi
sırasında çocuğun keşfetmesine izin verilmesi, güvenilir bir ortam sağlanması çocuk ve
ebeveyn arasında olumlu, güvenli ve destekleyici bir ilişki kurulmasını sağlar. Eğitime
başlandıktan sonra istikrarlı olunması önemlidir fakat çocuk dışkı ve idrarını tuvalete
yapmaya direnç gösterirse eğitime ara verilmeli, 30-60 gün süre beklenip ve yeniden
başlanmalıdır. Çocuğun dışkısından iğrenmemesi için ”çok kötü kokuyor”, ”pis oldu” gibi
olumsuz sözel ve beden dili ifadelerinin kullanılmamalıdır. Çocuk hazır olmadan tuvalet
eğitimine başlanması ya da aşırı baskı uygulanması çocukta tuvalet becerisini kazansa bile
daha sonraki yaşlarında düşük benlik algısı, sosyal utangaçlık veya stres durumunda idrardışkı kaçırma problemleri görülebilir.
Tuvalet eğitimi süreci oldukça hassas bir süreç olduğu için istikrar çok önemlidir. Bu
süreçte zorluk yaşayan ebeveynlerin uzman desteği alması sağlanmalıdır.
